Δεν ξεύρω αν θα μου το προσάψεις, αλλά έχω ένα χούι περίεργο. Με το που βρίσκω ανοίγματα όταν βρίσκομαι σε κλειστό χώρο, σπεύδω ν’αφήσω το βλέμμα μου να δραπετεύσει. Ίσως νάναι ο ψυχαναγκασμός πούχω με τον προσανατολισμό. Που γυρεύω πάντα να καταλάβω προς τα πούθε είναι ο Βορράς και πούθε ο Νότος. Ίσως νάναι η ανάγκη για μία ψευδαίσθηση προοπτικής. Να δοκιμάσω τους ορίζοντές μου. Να δω το παραπέρα και το μέχρις πού μπορώ να φθάσω.
Βρισκόμαστε στην Όπερα του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Και βλέπουμε κάτι που υπό κανονικές συνθήκες, δεν θα βλέπει ο επισκέπτης του κτηρίου: το τριγύρω. Δυστυχώς για λόγους που δεν έχει μεγάλο νόημα να σου συζητήσω, το συγκρότημα των εγκαταστάσεων δεν επικοινωνεί μήτε με τη θάλασσα -παρότι μερικές εκατοντάδες μέτρα μακριά της- μήτε με τους τριγύρω δρόμους. Αν τυχόν περάσεις για παράδειγμα από την πλευρά της Ποσειδώνος, το μόνο που θα δεις είναι ένα τεράστιο και ακαλαίσθητο τσιμεντένιο τοίχο που υψώνεται και σε πλακώνει. Από την έσω πλευρά, τα παράθυρα προς τη λεωφόρο είναι λίγα και πάντως όχι σε χώρους που θα είναι ανοιχτοί για το κοινό. Αλλά και από τη Συγγρού δεν έχεις ιδιαίτερα καλή θέαση του κτιριακού συγκροτήματος. Πράγμα που σε κάμει να αναρωτιέσαι, γιατί καταβλήθηκε τόση πολύ προσπάθεια για να μην φαίνεται από πουθενά.
Με δεδομένο ότι τους γύρω δρόμους δεν τους βλέπεις και ότι ο χώρος ακριβώς μπροστά από την Όπερα είναι άδειος, το μόνο αισθητικά ενδιαφέρον πράγμα που βλέπεις μέσα από αυτήν, είναι ένα μεγάλο κανάλι με νερό.
Γενικά το υδάτινο στοιχείο λειτουργεί θετικά σε μίνιμαλ κατασκευές. Διότι οι ιριδισμοί και η ελαφρά κίνηση -εάν υπάρχει- προσθέτουν μία αίσθηση ζωντάνιας.
Εντούτοις, θα μου επιτρέψεις να πω ότι ετούτο το κανάλι αποτυγχάνει πλήρως το σκοπό του. Πρώτον, είναι εξαιρετικά ρηχό -γύρω στους ογδόντα πόντους. Δεύτερον, είναι απίθανα πληκτικό. Μα ούτε ένας πίδακας; Ένας χορός υδάτων με φώτα και κλασική μουσική; Μία γέφυρα στη μέση που να σε καλεί να την βαδίσεις σε έναν ενάλιο περίπατο; Κάποια ορατή διασύνδεση με τη θάλασσα; Ένα κάτι, βρε παιδί μου. Τίποτα; Δεν μπορέσαμε να σκεφθούμε απολύτως τίποτα περισσότερο από μία απλή, ρηχή και άχρηστη δεξαμενή με νερό;
Ω, έχω και τρίτο λόγο να σου γκρινιάξω. Δεν έχουν περάσει καλά-καλά, δυοτρείς μήνες από τότες που παραδώθηκε το έργο και η δεξαμενή αυτή είναι ήδη μέσα στη μπίχλα. Και δυστυχώς οφείλω να σου θυμίσω την τραγική κατάληξη των αντίστοιχων τεράστιων, ρηχών και ανέμπνευστων δεξαμενών που έχουμε στο Ολυμπιακό Στάδιο. Ναι, δίπλα στον έπικ διάδρομο που είχε στήσει ο Καλιατράβα, ακριβώς στο σημείο όπου σε αποβιβάζει το τρένο στο σταθμό Ειρήνη. Θέλεις να σου πω σε τί κατάσταση βρίσκονται σήμερα; Είναι άδειες από νερό εδώ και χρόνια, είναι πανβρώμικες με βουλωμένα όλα τα λούκια τους, είναι σπασμένα τα πλακάκια τους και είναι παντελώς παρατημένες. Αλλά φαίνεται πως αυτό δεν προβλημάτισε καθόλου τους σχεδιαστές και αυτής της δεξαμενής και είπαν να επιχειρήσουν μία επανάληψη του κόνσεπτ στο Φάληρο. Το να σιάχναμε μία τεχνητή παραλία ή ένα θαλάσσιο πάρκο ή κάτι σε πολλαπλά επίπεδα που θα δημιουργεί καταρράκτες και ροή, ήταν φαντάζομαι πολύ προχωρημένη σκέψη. Αλλά δεν πειράζει. Ας μείνουμε στο ρηχό και πληκτικό κανάλι. Και ας βάλουμε όλοι στοιχήματα. Για το πόσο καιρό θα διαθέτει νερό. Και πότε θα προγραμματιστεί ο επόμενος καθαρισμός του.
Ώχου, σε πήρα πάλι από τα μούτρα και ξέχασα ο έρμος πτηνός να σε συνδέσω με τα προηγούμενα. Όπως καλά κατάλαβες, βρισκόμαστε στο νέο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Και σουλατσάρουμε για να γνωριστούμε. Εμείς και τα μπίλντινγκς ντε. Αν έχασες το πρώτο μέρος της βόλτας, ανατρέχεις εδώ.
Ας κάμουμε λοιπόν τις απαραίτητες συστάσεις. Αναγνώστα, η Βιβλιοθήκη. Βιβλιοθήκη, ο αναγνώστας.
Εντάξει, βιβλία ακόμα δεν έχουμε, αλλά οι χώροι του κτηρίου που θα στεγάσει τη νέα μας Εθνική Βιβλιοθήκη είναι πανέτοιμοι.
Η κλίμακα, η αισθητική και η όλη συλλογιστική βρίσκονται σε συμμετρία με το απέναντι κτήριο της Όπερας. Οι ξύλινες επιφάνειες εξισορροπούν σε μεγάλο βαθμό τον ψυχρό μινιμαλισμό και οι κάθετες γραμμές λειτουργούν σαν μία νοητή βροχή ανάμεσα στις ιντάστριαλ επιφάνειες του δαπέδου και της οροφής. Όχι πες, δεν με προσλαμβάνεις να σου γράφω τα εντιτόριαλ σε περιοδικό αρχιτεκτονικής;
Παρότι οι χώροι είναι ενιαίοι, ακολουθούν μία ηλικιακή διάταξη. Σε ετούτον ας πούμε το χώρο, θα φιλοξενείται το παιδικό τμήμα. Μπορείς να φανταστείς νήπια να τρέχουν ανάμεσα στους πολύχρωμους κύβους-σκαμπό ή να συμμετέχουν σε κάποιο πρόγραμμα ανάγνωσης παραμυθιών. Ζούπερ χαρούμενη εικόνα.
Ακριβώς δίπλα βρίσκονται κάποια εξαιρετικά ευφάνταστα καθίσματα για μεγαλύτερα παιδάκια ή και εφήβους.
Και πράγματι θα πρέπει κανείς να δώκει θερμά συγχαρητήρια σε όποιον είχε την εξαιρετική ιδέα να προμηθευτεί αυτά τα πολύχρωμα, παιγνιώδη καθίσματα.
Που κυκλοφορούν σε πολλά σχήματα και χρώματα.
Και κάποια μοιάζουν με κυβάκια από το Τέτρις. Ή σφηνοτουβλάκια. Ή lego. Πάρα πολλά λάικ -και ουχί μόνο για την εμφάνιση και την αισθητική.
Αλλά και για την υφή. Που μοιάζει με σφουγγάρι. Και δεν λερώνει, δεν καίγεται, δεν τσαλακώνεται και δεν κάμει πιέτες. Αλλά σε παρακαλώ να είσαι κι εσύ ζούπερ προσεκτικός και να μην δοκιμάσεις τις αντοχές τους, διότι είναι υπέροχα και τα φέραμε ειδική παραγγελία από τα εξωτερικά.
Κατευτυχισμένος καθόμουν στους καναπέδες και ύστερα στα σκαμπό. Και μετά στις καρέκλες και στις πολυθρόνες. Ώσπου μου ήρθε μία φλασιά. Σκέφτηκα πως αυτός ας πούμε ο χώρος που προορίζεται για τους ενήλικους αποτελεί συνέχεια του χώρου που προορίζεται για τους εφήβους και τα παιδιά.
Και μούρθε ξαφνικά ένας τρόμος. Καθώς συνειδητοποίησα ότι σε μία βιβλιοθήκη -που η ησυχία δεν είναι απλώς ζητούμενο, αλλά προϋπόθεση- όλοι θα βρίσκονται σε έναν ενιαίο χώρο. Από τα νήπια ως τους ενήλικες. Από τους τινέιτζερς ως τους φοιτητές. Πραγματικά έχω περιέργεια να δω πώς θα λειτουργήσει αυτό. Διότι ούτε τα παιδάκια θα μπορείς να πείσεις να μην θορυβούνε, διότι δεν θα σου ξανάρθουν, ούτε τους ενήλικες να υποστούν το θόρυβο, διότι επίσης δεν θα σου ξανάρθουν.
Θα μου πεις, υπάρχουν τόσα επίπεδα. Χάθηκε ο κόσμος να ανέβεις παραπάνω εις αναζήτηση μεγαλύτερης ησυχίας;
Δυστυχώς αγαπημένε αναγνώστα, ουσιαστικά μόνο το επίπεδο του ισογείου και ίσως μέρος του πρώτου ορόφου προορίζεται για εσένα, τον απλό πολίτη που θέλεις να κάμεις χρήση της βιβλιοθήκης. Τα άνωθεν επίπεδα προορίζονται αυστηρώς για χρήση ερευνητών.
Για παράδειγμα, αυτήν την ωραιότατη αίθουσα, δεν είμαι πολύ βέβαιος ότι θα έχεις πρόσβαση να την εδείς, καθώς θα υπάρχουν σημαντικοί περιορισμοί στην πρόσβασή σου. Και θα μου επιτρέψεις να σου πω ότι παρότι καταλαβαίνω την ανάγκη διαφύλαξης των σπάνιων βιβλίων της Εθνικής Βιβλιοθήκης και του ευαίσθητου αρχειακού της υλικού, θα προτιμούσα μία πιο ελεύθερη πρόσβαση σε περισσότερους χώρους και μία πιο ανοιχτή λογική στη διάταξη του χώρου -αντίς της εδώ και χρόνια αρκετά αντιπαθητικής και κλειστοφοβικής λογικής που χαρακτήριζε την Εθνική Βιβλιοθήκη στην Πανεπιστημίου. Αλλά ας μην προτρέχω. Μπορεί και να με εκπλήξουν ευχάριστα οι υπεύθυνοι, αλλάζοντας φιλοσοφία με τη μετακίνησή τους στο νέο κτήριο.
Το οποίο λοιπόν, διαθέτει και στα άνω επίπεδα, αρκετά μεγάλους χώρους για μελέτη -ανεξαρτήτως του ποιοι θα έχουν πρόσβαση εντέλει εδώ.
Πολλοί αναρωτιούνται αν όντως χρειαζόταν η Αθήνα μία τέτοια βιβλιοθήκη. Αν έχει πράγματι νόημα η δημιουργία της. Και μάλιστα, την εποχή της ψηφιοποίησης και του ίντερνετ.
Ε λοιπόν εγώ θα απαντήσω πως βεβαίως και έχει νόημα. Για πολλούς και διάφορους λόγους. Διότι μία μεγάλη, κεντρική βιβλιοθήκη αποτελούσε πάγιο αίτημα εδώ και πολλές δεκαετίες. Διότι η Ελλάδα δεν έχει κουλτούρα βιβλιοθηκών και μπορεί το κτήριο αυτό να λειτουργήσει ακόμα και συμβολικά. Και διότι τελοσπάντων, σε μία πόλη τεσσάρων και πλέον εκατομμυρίων, υπάρχουν πολλοί δυνητικοί χρήστες των υπηρεσιών μίας τέτοιας υποδομής.
Τώρα βέβαια, αν με ρωτήξεις για την τοποθεσία και τις προσβάσεις της, θα σου απαντήσω πως ναι, η Βιβλιοθήκη αυτή θα έπρεπε να είναι σε κεντρικότερο σημείο και κοντά στο μετρό.
Κι αν με ρωτήξεις αν η βιβλιοθήκη αυτή θα καταφέρει να στρέψει προς την ανάγνωση και τη μελέτη περισσότερο κόσμο, σε μία εποχή που η γνώση συστηματικά ευτελίζεται και έχουμε βρεθεί όλοι εκτεθειμένοι σε τσιτάτα, συνομωσιολογικές θεωρίες και μία ατελείωτη μπουρδολογία, τότες και πάλι δεν θα μπορέσω να σου απαντήσω. Μόνο να ελπίζω μπορώ. Και αυτό, όχι πάντα.
Θα σε αποχαιρετίσω, μέσα από τους εντυπωσιακούς αποθηκευτικούς χώρους της Βιβλιοθήκης.
Σε ετούτα εδώ τα ράφια θα φιλοξενούνται σε λίγο καιρό, πολύτιμα συγγράμματα. Βιβλία και περιοδικά και χειρόγραφα. Τοποθετημένα επιτέλους σε χώρους κατάλληλους για τη συστηματική οργάνωση, τη φύλαξη και την αξιοποίησή τους.
Και όποιες τυχόν ενστάσεις έχω στα επιμέρους, ήμουν και θα είμαι πάντα ιδεολογικά υπέρ της δημιουργίας μίας βιβλιοθήκης. Πόσο μάλλον μίας τέτοιας βιβλιοθήκης που θα στεγάσει εθνικό πλούτο. Νάναι ανοιχτή σε όλους, εύχομαι. Και ν’αποδειχθεί φιλόξενη και χρήσιμη. Γιατί δεν είναι πολυτέλεια. Είναι ανάγκη.
Τί εννοείς ξεχάστηκα; Α ναι, υπάρχει και το πάρκο γύρω από το συγκρότημα. Δεν ξεύρω πώς να στο πω χωρίς να σε αναστατώσω -είσαι και σε κρίσιμη ηλικία-, αλλά υπάρχει και παρτ γου. Και ναι, έτσι όπως το πάμε σε συνέχειες με το Κέντρο Πολιτισμού, πιο πολύ θα μου πάρει εμένα να σου το σχολιάσω, παρά τα συνεργεία να το χτίσουν μη-χειρότερα.
Επιμέλεια Γιάννη Σταματάκου
(136)