Η μνημειώδης μελέτη του καθηγητή Heinrich Pfeiffer σε μια λαμπρή έκδοση
Οι ανακαινισμένες νωπογραφίες της Καπέλα Σιξτίνα, ολόφωτες, μετά τον πρόσφατο πολυσυζητημένο καθαρισμό τους, αποκαλύπτουν το βαθύτερο θεολογικό τους περιεχόμενο μέσα από την καινοτόμο έρευνα και την πρωτότυπη ερμηνευτική προσέγγιση του καθηγητή Heinrich W. Pfeiffer.
Η Καπέλα Σιξτίνα μαγεύει τον επισκέπτη με την υπέροχη αρμονία που εκπέμπει το μνημείο στο σύνολό του, με την άφθαστη καλλιτεχνική ποιότητα των επιμέρους έργων, τις βαθυστόχαστες ιδέες που διέπουν το εικονογραφικό πρόγραμμα και τις περίφημες, ρωμαλέες και γεμάτες ζωντάνια μορφές του Μιχαήλ Αγγέλου και άλλων ζωγράφων.
Ο θόλος της Σιξτίνα διεκδικεί ένα παράδοξο και αντινομικό προνόμιο: είναι ένα αριστούργημα ζωγραφισμένο με το στανιό. Τέσσερα χρόνια (1508-1512) ασθμαίνουσας δημιουργίας χρειάστηκαν στον Μιχαήλ ΄Αγγελο για να ολοκληρώσει ένα έργο που ανέλαβε απρόθυμα, γιατί τον ανάγκασαν να εγκαταλείψει το μεγάλο γλυπτικό σύνταγμα που είχε οραματιστεί: τον μνημειακό τάφο του τρομερού μαικήνα του, του Πάπα Ιουλίου του Β’. Να ’ναι τάχα αυτή η νικημένη οργή που εμψυχώνει την τιτανική ανθρωπότητα του θόλου; Οι συγκαιρινοί του διέκριναν ήδη αυτή την ιδιότητα, την terribilità, και τη θεώρησαν ως την εκφραστική πεμπτουσία του ύφους του. Τον οργισμένο μόχθο του τιτάνιου έργου του θόλου τον έχει διασώσει ο οικουμενικός καλλιτέχνης, αρχιτέκτων, γλύπτης, ζωγράφος και ποιητής σ’ ένα ξακουστό σονέτο του: Ιδού πώς ζωγράφιζε την οροφή, σκαρφαλωμένος πάνω στη γιγάντια σκαλωσιά:
«…με το γένι να τεντώνεται στον ουρανό,
με τον αυχένα διπλωμένο πίσω στο σβέρκο,
και μ’ ένα στήθος τουρλωτό σα να ’μουν άρπυια.
Και το πινέλο, αχ το πινέλο, να στάζει
και να τρεχουλίζει
και να μου μπογιατίζει παρδαλά όλο το πρόσωπο»
Το ποίημα κλείνει μ’ έναν απρόβλεπτο επίλογο: κι όμως «δεν είμαι εγώ ζωγράφος».
Ποια να ’ναι άραγε η καταγωγή και η σημασία των γυμνών εφήβων που πλαισιώνουν τις πέντε από τις εννέα βιβλικές σκηνές του θόλου της Σιξτίνα; Μήπως η σαγηνευτική ομορφιά των ignudi, αυτή η παγανιστική θεοφάνεια της νιότης, αποτελούσε για τον Μιχαήλ ΄Αγγελο, γαλουχημένο μέσα στο νεοπλατωνικό περιβάλλον των Μεδίκων, μια επίγεια προϊδέαση του απόλυτου θείου κάλλους; Άλλωστε ο καλλιτέχνης δεν έκρυβε τον αγνό θαυμασμό του για τους νέους. Σύμφωνα με την ερμηνεία του καθηγητή Pfeiffer, οι είκοσι γυμνοί νέοι διατάσσονται σε νοηματικές ενότητες των τεσσάρων, που συμβολίζουν τις Ώρες (την πρωία, την εσπέρα, την ημέρα και τη νύχτα), τα τέσσερα στοιχεία (αέρας, νερό, γη και φωτιά), τις πρωταρχικές εγκόσμιες αρετές (φρόνηση, σοφία, δικαιοσύνη, γενναιότητα), τους τέσσερις τύπους ιδιοσυγκρασίας (μελαγχολικός, φλεγματικός, αιματώδης, χολερικός) και τις τέσσερις εποχές της ιστορίας του ανθρώπου, ξεκινώντας από τη χρυσή εποχή και καταλήγοντας στην εποχή του μολύβδου. Οι Σίβυλλες και οι Προφήτες, οι γιγάντιες μορφές που περιβάλλουν εναλλάξ τις βιβλικές σκηνές, βρίσκονται εκεί γιατί μέσα στην τρικυμισμένη ενορατική τους γνώση είχε κιόλας σαρκωθεί ο Σωτήρας, γράφει στον πρόλογο της έκδοσης η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα.
Απομακρύνοντας την αιθάλη του χρόνου, οι συντηρητές της Σιξτίνα έφεραν στο φως έναν άγνωστο χρωματικό γαλαξία. Τα νέα φωτεινά και καθαρά χρώματα του Μιχαήλ Αγγέλου πρόσφεραν με τη συμβολική τους γλώσσα ακόμη ένα ερμηνευτικό κλειδί στον συγγραφέα του σημαντικού αυτού βιβλίου. Η απρόβλεπτη, ευφάνταστη χρωματολογία του θόλου του Παρεκκλησίου μάς επιφύλασσε, εντούτοις, και άλλες συναρπαστικές αποκαλύψεις: πριν μιλήσουμε γι’ αυτές αξίζει να αναπολήσουμε τη θυελλώδη περιπέτεια του τολμηρού εγχειρήματος της συντήρησης.
Στον τόμο, που κυκλοφορεί στην Ελλάδα από τις εκδόσεις ΚΑΠΟΝ, προϊόν συνεργασίας των Musei Vaticani και του εκδοτικού οίκου Libreria Editrice Vaticana, οι τοιχογραφίες του παρεκκλησίου εξετάζονται σε συνάρτηση με τις θεολογικές ερμηνείες της εποχής τους. Πολλές από τις τοιχογραφίες έχουν παρουσιαστεί μεμονωμένα από κορυφαίους μελετητές του μνημείου, με λεπτομερείς περιγραφές και σχόλια. Η πρόσφατη, ωστόσο, αποκατάστασή του επέτρεψε μια νέα προσέγγιση στην ερμηνεία των παραστάσεων, βασισμένη μεταξύ άλλων και στο συμβολισμό των χρωμάτων.
Το βιβλίο «Καπέλα Σιξτίνα – Νέα ερμηνευτική προσέγγιση μετά την αποκατάσταση των τοιχογραφιών» αποτελεί κλασικό έργο στη διεθνή βιβλιογραφία.
(79)