Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών μας προσκαλεί σε Έναν αλλιώτικο Καρυοθραύστη, σε μία γιορτινή συναυλία στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
Δημιουργήσαμε ένα ασπρόμαυρο όνειρο πασπαλισμένο με πολλή αγάπη και πολύχρωμες νότες. Ας βουτήξουμε λοιπόν στο σύμπαν της Κλάρας, η οποία βοηθά τον Καρυοθραύστη της να νικήσει τον κακό ποντικοβασιλιά και να μεταμορφωθεί σε γοητευτικό πρίγκιπα. Ας την ακολουθήσουμε στο ονειρικό του κάστρο υπό τους ήχους της αξεπέραστης μουσικής του Πιότρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι που πάντα θα μαγεύει μικρά και μεγάλα παιδιά!
Για την ιστορία
Στις αρχές του 1891 το Θέατρο Μαριίνσκι της Αγ. Πετρούπολης παρήγγειλε στον Τσαϊκόφσκι ένα νέο μπαλέτο. Το προτεινόμενο θέμα του μπαλέτου ήταν το γνωστό παραμύθι του μεγάλου Γερμανού συγγραφέα (και συνθέτη) E.T.A. Χόφμαν (1776 – 1822) Ο Καρυοθραύστης και ο βασιλιάς των ποντικιών (1816), αλλά πιο συγκεκριμένα στην ελαφρώς μεταγενέστερη εκδοχή του από τον Αλέξανδρο Δουμά, πατέρα, Histoire d’ un casse-noisette («Ιστορία ενός καρυοθραύστη») του 1844.
Για τη δημιουργία της ορχηστρικής σουίτας του Καρυοθραύστη ο Τσαϊκόφσκι επέλεξε οκτώ μέρη του μπαλέτου, που τοποθέτησε πάντως σε σειρά διαφορετική από τη σειρά εμφανίσεώς τους στο μπαλέτο. Η σουίτα παρουσιάστηκε περιέργως μερικούς μήνες πριν από την πρεμιέρα του μπαλέτου, στις 19 Μαρτίου 1892, σε συναυλία στην Αγ. Πετρούπολη και υπό τη διεύθυνση του συνθέτη. Η επιτυχία της ήταν τεράστια και έκτοτε παραμένει ένα από τα πιο αγαπητά έργα του Ρώσου συνθέτη και αναπόσπαστο κομμάτι του συναυλιακού ρεπερτορίου, ιδίως κατά την περίοδο των Χριστουγέννων.
Η σουίτα ανοίγει με μία ανάλαφρη, σύντομη εισαγωγή, στην οποία ο συνθέτης αξιοποιεί από τα έγχορδα μόνο τα βιολιά και τις βιόλες (τα βιολοντσέλα και τα κοντραμπάσα σιγούν), που προσδίδουν με το λαμπερό, ψηλό ήχο τους μία κρυστάλλινη μουσική διαύγεια. Μετά από ένα πομπώδες και έντονα ρυθμικό εμβατήριο ακολουθεί μία σειρά από χορούς.
Ο πρώτος από αυτούς, ο «χορός της νεράιδας ζαχαρωτό», έχει αξιοσημείωτη θέση στην ιστορία της μουσικής λόγω της δεσπόζουσας παρουσίας της τσελέστας μέσα στην ορχήστρα. Η τσελέστα είχε επινοηθεί από τον Γάλλο Ωγκύστ Μυστέλ το 1886 και ο Τσαϊκόφσκι την είχε γνωρίσει περνώντας από το Παρίσι καθοδόν προς τις Η.Π.Α. το 1891. Ο ξεχωριστός ήχος του οργάνου προσέφερε στον συνθέτη μία ιδεώδη λύση στον ήδη υπάρχοντα προβληματισμό του για την κατάλληλη ηχοχρωματική απόδοση της νεράιδας-ζαχαρωτού. Έτσι μόλις επέστρεψε στη Ρωσία, ζήτησε από τον εκδότη του να παραγγείλει μία τσελέστα για να τη χρησιμοποιήσει στον «Καρυοθραύστη», ζητώντας του να κρατήσει απόλυτη μυστικότητα σχετικά με την παραγγελία, μη τυχόν μαθευτεί από τους «ανταγωνιστές» του και χρησιμοποιηθεί η τσελέστα από εκείνους πιο πριν.
Στη συνέχεια της σουίτας συναντούμε το γρήγορο και γεμάτο άγρια ενέργεια Ρώσικο χορό, τον Αραβικό χορό με μία εκπληκτική μελαγχολική διάθεση και διακριτικά ανατολίτικα στοιχεία, και τον κάπως χιουμοριστικό Κινεζικό χορό. Ο τίτλος του επόμενου χορού (Danse des mirlitons) παραπέμπει σε ένα παιδικό πνευστό μουσικό όργανο, που στην ορχήστρα αποδίδουν τα φλάουτα. Η σουίτα κλείνει με ένα γοητευτικότατο, ρομαντικό και εκφραστικό βαλς, το Βαλς των λουλουδιών, ίσως το πιο εμπνευσμένο από όλα τα βαλς του Τσαϊκόφσκυ, ο οποίος -αγαπώντας ιδιαίτερα τον χορό αυτό- τον χρησιμοποίησε ουκ ολίγες φορές σε συνθέσεις του.
Στη σκιά της ιστορίας…
Η πρόταση για τη σύνθεση του Καρυοθραύστη, έγινε σε μία όχι και τόσο ευνοϊκή χρονική συγκυρία για τον Τσαϊκόφσκι, ο οποίος πέραν του ότι δεν ενθουσιάστηκε ιδιαίτερα από το θέμα, περνούσε έτσι κι αλλιώς μία βαθιά υπαρξιακή κρίση αμφισβήτησης των ικανοτήτων και της φαντασίας του ως συνθέτη. Παρόλα αυτά, αποδέχτηκε την πρόταση και άρχισε να δουλεύει πάνω στο μπαλέτο. Πολύ σύντομα αναγκάστηκε να διακόψει την εργασία του, αναχωρώντας για περιοδεία στις ΗΠΑ. Όταν γύρισε στην πατρίδα, συνέχισε να εργάζεται πάνω στον Καρυοθραύστη, που ολοκληρώθηκε την άνοιξη του 1892. Η πρεμιέρα του δόθηκε στις 18 Δεκεμβρίου της ίδιας χρονιάς, ένδεκα μήνες πριν από το θάνατό του, και ήταν ανεπιτυχής. Ουσιαστικά η μεγάλη απήχηση του Καρυοθραύστη διεθνώς ξεκινά μετά τη δεκαετία του 1930.
Λίγα λόγια για τον Νίκο Χαλιάσα
Γεννημένος στην Αθήνα το 1968, ο Νίκος Χαλιάσας μελέτησε βιολί με τον Τάτση Αποστολίδη στο Ωδείο Αθηνών, απ’ όπου αποφοίτησε το 1989 με Άριστα και Βραβείο παμψηφεί. Συνέχισε τις σπουδές του στη Βασιλική Ακαδημία Μουσικής του Λονδίνου με τον Χ. Ντέιβις και στο Βασιλικό Κολλέγιο στην τάξη του Γκ. Ζίσλιν, με υποτροφία από το Ίδρυμα Ωνάση.
Παράλληλα παρακολούθησε μαθήματα διεύθυνσης ορχήστρας με τους Τζ. Φόρστερ και Μπ. Κηφ και έκανε σχετικό μεταπτυχιακό στο Μουσικό Κολλέγιο Trinity με τον Π. Σταρκ, ενώ εμφανίστηκε ως αρχιμουσικός με αρκετές αγγλικές ορχήστρες. Στην Ελλάδα ίδρυσε και διευθύνει από το 2000 την ορχήστρα INTRARTI και είναι καλλιτεχνικός διευθυντής του φεστιβάλ μουσικής «Συμφωνία» Πειραιά και νήσων του Αργοσαρωνικού.
Έχει επίσης διευθύνει τις Κρατικές Ορχήστρες Αθηνών, Θεσσαλονίκης και Κύπρου, τις Συμφωνικές Ορχήστρες της ΕΡΤ, της ΝΕΡΙΤ, των Δήμων Αθηναίων και Θεσσαλονίκης και εκτός Ελλάδας την Συμφωνική της Θουριγγίας, τη σουηδική ορχήστρα Musica Vitae, την Συμφωνική της Αστάνα (Καζακστάν) κ.ά.
Το πρόγραμμα της συναυλίας
ΠΙΟΤΡ ΙΛΙΤΣ ΤΣΑΪΚΟΦΣΚΙ (1840 – 1893)
Σουίτα από το μπαλέτο «Καρυοθραύστης», έργο 71a
1. Εισαγωγή
2. Χαρακτηριστικοί χοροί
· Εμβατήριο
· Χορός της νεράιδας ζαχαρωτό
· Ρωσικός χορός (Τρεπάκ)
· Αραβικός χορός
· Κινεζικός χορός
· Χορός με τα μικρά φλάουτα
3. Βαλς των λουλουδιών
Μουσική διεύθυνση, Νικόλαος Χαλιάσας
Αnimation με τη συνεργασία των 1895 Cinematic Creations
(2)