Επειδή, ίσως, υπάρχει κάποια σύγχυση όσον αφορά την παραπάνω παροιμιώδη έκφραση, θα ήθελα να αναφερθώ εν ολίγοις σ’ αυτή. Η Αρκαδία, λέξη ίσως πελασγική ή από τη λατινική λέξη arx-cis=ακρόπολη, άκρα, κορυφή, φρούριο -(ακρόπολη και φρούριο της Πελ/νήσου) ή από τις λέξεις, arca=κιβωτός ή arcanus-a-um=μυστικός, κρυπτός, μυστηριώδης (τόπος / ή από το arceo-rctum-ere=είργω, στέγω, κωλύω, προφυλάσσω κάτι ή από τη λέξη άρκτος, αρκούδα (βλ. και χωριό Αρκουδόρεμα (κοντά στο Λιμποβίσι, το χωριό του Κολοκοτρώνη) ή arca+δία (δίος εκ τους Διός/=Θείος/=κιβωτός θεϊκή, λίκνο του Δία)…
Η Αρκαδία, τόπος πλήρης φυσικών χαρίτων, φημιζόταν για τον ποιμενικό βίο και το λιτοδίαιτο των κατοίκων της –Τόπος ιδανικός της ζωής στην ύπαιθρο, τόπος ειρηνικός και ευτυχισμένος, τόπος νοσταλγίας. Έτσι τουλάχιστον ριζώθηκε στη συνείδηση των πνευματικών ανθρώπων της Δύσης από την εποχή ακόμη του Βεργιλίου (1ος αι. π.Χ) που, πρώτος αυτός, επηρεαζόμενος και από το μεγάλο Έλληνα βουκολικό ποιητή Θεόκριτο (Ειδύλλια), συσχέτισε τη βουκολική ζωή και την Αρκαδία, κυρίως στο έργο του «Βουκολικά» αλλά και στα «Γεωργικά» και στην «Αινειάδα». Για το θέμα αυτό σπουδαία είναι η μελέτη του καθηγητή της λατινικής φιλολογίας, Αντώνη Σακελλαρίου «Ο βουκολικός Βιργίλιος και η Αρκαδία» (Πελοποννησιακά, τ. ΚΒ’ – 1996-7, σ. 351…).
Από την εποχή του Βεργιλίου ή Βιργιλίου έως και τον 19ο αιώνα η «Αρκαδία» έγινε συνώνυμο της βουκολικής, αγροτικής, ειδυλλιακής ζωής, έγινε σύμβολο, πνευματικό άθλημα και αναζήτηση… Όπως γράφει ο Σκώτος κλασικός φιλόλογος, καθηγητής της Οξφόρδης, Gilbert Highet (1906 – 1978) στο έργο του «Η κλασική παράδοση, ελληνικές και ρωμαϊκές επιδράσεις στη λογοτεχνία της Δύσης» (σ. 242…): «Ο Βιργίλιος ήταν εκείνος που ανακάλυψε την Αρκαδία, τον ιδανικό τόπο της ζωής στην ύπαιθρο, όπου η νιότη είναι αιώνια και η αγάπη πιο γλυκιά από καθετί άλλο –έστω και αν κάποτε γίνεται σκληρή- όπου η μελωδία ανεβαίνει στα χείλη του κάθε βοσκού και τα ευγενικά πνεύματα της εξοχής ευλογούν και τον πιο δυστυχισμένο εραστή δείχνοντάς του τη συμπάθειά τους.
Τα ιδεώδη της Αρκαδίας έμειναν απόλυτα πραγματικά και ζωντανά για μερικούς αιώνες –ιδιαίτερα την εποχή του μπαρόκ, όταν η κοινωνική ζωή των ανώτερων τάξεων είχε αρχίσει να γίνεται όλο και πιο αφόρητα τυποποιημένη και υποκριτική, και η τέχνη που δημιουργούνταν για τις τάξεις αυτές ήταν πολύ συχνά πομπώδης και εξεζητημένη.
Η Αρκαδία σήμαινε φυγή σε καθαρότερο αέρα, μακριά από τη ζοφερή επισημότητα των παλατιών και της εκκλησίας… η δύναμη της εξιδανίκευσης του απλού, του χαρούμενου, του φυσικού και του αληθινού…». Η βουκολική ποίηση ξεκίνησε με τον Πάνα και τους αυλούς του. Ο Πάνας ήταν ο εφευρέτης της σύριγγας.
Μετά το 16ο αιώνα πολλοί στη Δύση καταφεύγουν στην αρκαδική αντίληψη της ζωής και δημιουργείται το γνωστό ρεύμα του αρκαδισμού (για τον αρκαδισμό βλ. το βιβλίο του Κ. Πανόπουλου «Αρκαδισμός», Τρίπολη και «Πνευματική Αρκαδία» τ. Α’, σ. 28… Επίσης τη διάλεξη του Ι.Μ. Κολιόπουλου «Ο Πάνας και η Αρκαδία στη Ρουμάνικη Βουκολική ποίηση». Ποιητές και καλλιτέχνες εμπνέονται από την Αρκαδία, την οποία αποκαλούν φανταστική χώρα, όπου επικρατεί η ευτυχία της ήρεμης ζωής και όπου οι ποιμένες διατηρούν τα αγνά τους ήθη. Όπως γράφει ο καθηγητής Αντ. Σακελλαρίου (ο. π. σ. 353): «Οι Αρκάδες βοσκοί ενσαρκώνουν το ιδανικό του ευτυχισμένου ανθρώπου· είναι όμως εξίσου ικανοί ποιητές και τραγουδιστές της ζωής αυτής, όσο και ο προστάτης θεός τους (ο Πάνας). Άλλωστε και ο ίδιος ο Βιργίλιος ως δόκιμος βουκολικός ποιητής επιθυμεί να αναγνωριστεί στην αρχή της καλλιτεχνικής του σταδιοδρομίας…».
Ο Βεργίλιος στις «Εκλογές» του (ή «Βουκολικά») στο ποίημά του VII στιχ. 4-5, παρουσιάζει δύο νεαρούς ποιμένες, τον Κορύδωνα και τον Θύρση να διαγωνίζονται στον αυλό και να ψάλλουν:
«ambo florentes aefatibus, Arcades ambo, et cantare pares et respondere paratis».
Δηλ. «και οι δύο στην ακμή της ηλικίας τους και οι δύο Αρκάδες / και στο τραγούδι ίσοι και στις απαντήσεις τους ετοιμόλογοι». Εννοεί πιθανόν ότι και οι δύο μπορούν να παίξουν απαντώντας «ίσοι και έτοιμοι να τραγουδήσουν και να απαντήσουν».
Το 1502 ο Ιταλός ποιητής Giacobo Sannazzaro γράφει το έργο του «Αρκαδία» που οι ήρωές του ζουν ειδυλλιακό ποιμενικό βίο στον τόπο μιας φανταστικής Αρκαδίας. Επιθυμία του ποιητή είναι να δραπετεύσει από την αγχώδη αστική ζωή στους ειδυλλιακούς τόπους των ποιμένων της Αρκαδίας. Ο Βενετός ποιητής Luigi Grotto (1541 – 1585 / γράφει τα ποιμενικά του έργα «Καλλιστώ» και «Ερωτική μεταμέλεια» επηρεασμένα από την αρκαδική ιδεολογία. Το 1690 ιδρύεται στη Ρώμη «Ακαδημία των Αρκάδων» από τον Βικέντιο Gravina (1664 – 1718) επηρεασμένη από τις ιδέες της βασίλισσας της Σουηδίας Χριστίνας, η οποία είχε εγκαταλείψει το 1625 το θρόνο και είχε εγκατασταθεί στη Ρώμη, δημιουργώντας έναν λογοτεχνικό κύκλο με σκοπό να ξαναζωντανέψει το αρχαίο βουκολικό πνεύμα, τη φυσική ζωή… –Φύλακας των Αρκάδων Ποιμένων. Τα μέλη της ονομάζονταν Ποιμένες ή Αρκάδες… Πάνω στον τάφο του προτίμησε να γραφούν οι λέξεις «Pastorum Arcadium Custos».
Ο Αρκαδισμός εξαπλώθηκε σιγά σιγά σε όλη την Ευρώπη και το αρκαδικό πνεύμα μεταλαμπαδεύεται παντού.
Το 1653 ο Γάλλος ζωγράφος Νικόλαος Πουσέν (1594 – 1665), που διέπρεψε κυρίως στις παραστάσεις τοποθεσιών, φιλοτέχνησε έναν από τους πιο γνωστούς πίνακές του «Οι ποιμένες της Αρκαδίας» που φυλάσσεται στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι.
Ένα ερωτευμένο ζευγάρι ανακαλύπτει τάφο βοσκού στην Αρκαδία και ακούει έναν άλλο βοσκό που διαβάζει την επιγραφή «Et in Arcadia ego» χωρίς ρήμα.
Η περίφημη αυτή φράση αργότερα από τον Γκαίτε, Σίλερ, Νίτσε και άλλους σύγχρονους αποδόθηκε και μεταφράστηκε εσφαλμένα ως «Et ego in Arcadia», δηλ. έζησα ή γεννήθηκα και εγώ στην Αρκαδία.
Η πραγματική σημασία της φράσης είναι: «Ακόμη και στην Αρκαδία βρίσκομαι εγώ, (δηλ. ο θάνατος)»!
Τη φράση αυτή «τη συναντούμε, όπως γράφει ο Highet, για πρώτη φορά σε έναν πίνακα του Barbieri (του επονομαζόμενου «Guercino» Ιταλού ζωγράφου του 16ου αι.) που εικονίζει δύο Αρκάδες βοσκούς να πλησιάζουν έναν τάφο, πάνω στον οποίο υπάρχει έναν ποντικοφαγωμένο κρανίο. Το θέμα μεταφέρθηκε από τον Poussin στον έξοχο πίνακα που βρίσκεται τώρα στο Chatsworth και σε έναν ακόμη πιο διάσημο που βρίσκεται στο Λούβρο» (Η κλασική παράδοση… σ. 798).
Το «Et in…», λοιπόν, έχει διαφορετική σημασία από το «Et ego…». Σημαίνει, όπως είπαμε, ότι ακόμη και σε μια ειδυλλιακή χώρα, σ’ έναν ιδανικό τόπο της χαράς και της ομορφιάς, όπως η Αρκαδία, και εκεί υπάρχει ο Θάνατος… Όπως και να γράψουμε και να δεχτούμε τη φράση, γεγονός είναι ότι η Αρκαδία θεωρούνταν ένας ειδυλλιακός, ιδανικός τόπος που ενέπνευσε ποιητές και καλλιτέχνες και δημιούργησε το μεγάλο ρεύμα του Αρκαδισμού που επηρέασε όλη την Ευρώπη.
Όπως γράφει ο καθηγητής Αντώνιος Σακελλαρίου («ο Βουκολικός Βιργίλιος και η Αρκαδία» ο.π. σ. 358) «ο Βεργίλιος ήταν ο πρώτος άνθρωπος, ο οποίος θα μπορούσε να πει «Et ego in Arcadia»… Και ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος στο βιβλίο του «Μορφές της Ελληνικής γης», στην ενότητα «Από την Αργολίδα στην Αρκαδία, αντίλαλοι από τα γυμνά βουνά» (Αθήνα 1937, σ. 45) χρησιμοποιεί τη λατινική φράση «Et nos in Arcadia fuimus», κι εμείς υπήρξαμε στην Αρκαδία…
(71)